13.Pieniński Park Narodowy-trzy korony14.Magurski Park Narodowy-orlik krzykliwy 15.Bieszczadzki Park Narodowy-ryś

 

Położenie, powierzchnia, historia
Pieniński Park Narodowy położony jest w Pieninach w południowej części kraju, w województwie nowosądeckim, na granicy polsko-słowackiej. Pieniny dzielą się na Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe (tu usytuowany jest park) i Małe Pieniny. Powierzchnia parku wynosi 2346 ha, w tym 1292 (55%) ha stanowi własność Skarbu Państwa. Lasy w parku zajmują 1649 ha (70%). Powierzchnia objęta ochroną ścisłą wynosi 777 ha (33%). Inicjatorem utworzenia Parku był prof. Wł. Szafer. Pierwszy prywatny rezerwat o powierzchni 7.5 ha założył S.Drohojowski w 1921 r. wokół ruin zamku w Czorsztynie. Od 1928 r. rozpoczęto wykupy terenów, które w 1932 r. stały się jednostką Lasów Państwowych pod nazwą "Park Narodowy w Pieninach" o powierzchni 736 ha. Park reaktywowano po wojnie w 1955 r. pod nazwą "Pieniński Park Narodowy".

Geologia, geomorfologia i gleby
Pieniny zbudowane są głównie z różnorodnych wapieni, z których najtwardsze, wapienie rogowcowe, tworzą malownicze, niemal pionowe białe ściany opadające ku Dunajcowi. Najbardziej znany szczyt Trzy Korony osiąga wysokość 982 m npm, a najwyższy (poza parkiem) szczyt Pienin - Wysoka w Małych Pieninach, osiąga 1050 m npm. Charakterystyczne dla krajobrazu tych gór są nagie ściany skalne, odosobnione skałki - często w postaci iglic i kontrastujące z nimi zaokrąglone powierzchnie garbów lub łagodne stoki, które pokrywają łąki i pola. W wyniku zmienności geologicznej w parku spotykane są liczne stadia rozwojowe gleb: od bardzo płytkich do głębokich, od kamienisto-rumoszowych do gliniasto-ilastych, od kwaśnych do zasadowych. Najczęściej występują rędziny i gleby brunatne.

Wody
Omawiany obszar położony jest w dorzeczu Dunajca i odwadniany systemem krótkich potoków o długości od 0.3 do 4.0 km. W Pieninach stwierdzono 377 naturalnych wypływów wód: 290 źródeł stałych (w tym 3 mineralne) i 79 młak. Dunajec zajmuje ważne miejsce wśród czynników kształtujących rzeźbę Pienin.

Roślinność
Na niespełna 100 km² obszaru polskiej części Pienin stwierdzono do tej pory około 1015 gatunków roślin naczyniowych (blisko 50% gatunków flory polskiej), 400 gatunków glonów, 330 gat. mchów i wątrobowców, 400 gat. porostów. Bardzo liczne są grzyby: 500 gatunków kapeluszowych i 560 mikroskopowych pasożytów roślin. Cechą charakterystyczną flory jest wielkie zróżnicowanie ekologiczne i geograficzne. Niekiedy na tej samej skale, ale w różnych ekspozycjach, rosną gatunki o przeciwstawnych wymaganiach siedliskowych. Odrębność flory określa występowanie endemitów i reliktów geograficznych. Endemitami są: mniszek pieniński i pszonak pieniński. Wielką osobliwością jest chryzantema Zawadzkiego.Wyjątkowo dużo jest storczyków (około 30 gatunków) ze śródziemnomorskim dwulistnikiem muszym i największym polskim gatunkiem - obuwikiem włącznie. Na terenie parku wyróżniono 12 naturalnych i 9 zastępczych ekosystemów roślinnych, które wykształciły się pod wpływem gospodarki rolnej i są uważane za bardzo cenne z

naukowego i estetycznego punktu widzenia. Obecnie ponad 70% powierzchni parku zajmują lasy. Podstawowymi ekosystemami są: buczyna karpacka, ciepłolubna jedlina i buczyna oraz las jaworowy z języcznikiem, reliktowe laski sosnowe i olszynka karpacka. O odrębności geobotanicznej Pienin stanowią ekosystemy nieleśne. Murawy są bardzo bogate florystycznie (150 gat. roślin naczyniowych i ponad 25 gat. mchów i porostów). Łąki powstanie i utrzymywanie zawdzięczają człowiekowi. Należą one do najbogatszych ekosystemów roślinnych w kraju (30-40 gatunków roślin kwiatowych na 1 m²).

Fauna
Dotychczas wykazano z terenu Pienin ok. 6500 gatunków zwierząt. Przypuszcza się, że żyje ich tutaj od 13000 do 15000 czyli połowa fauny Polski. Gruntowne badania fauny, głównie bezkręgowców w latach 1971-1974, pozwoliły na stwierdzenie aż 3000 nowych gatunków dla Pienin, z których wiele okazało się nowych dla fauny Polski. Znaleziono także nowe gatunki dla nauki. Licznie reprezentowana jest tu fauna południowoeuropejska, zwłaszcza kserotermofilna. W Pieninach stwierdzono 26 gatunków ryb, 10 gatunków płazów i 6 gatunków gadów. Bardzo dobrze poznaną grupą kręgowców są ptaki, których w Pieninach występuje ponad 160 gatunków, w tym 95 gniazdujących. Do rzadkości należą: puchacz, pomurnik, nagórnik, sóweczka, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł czarny i bocian czarny. Lista ssaków zawiera 60 gatunków. Osobliwością jest występowanie myszy małookiej - elementu stepowego oraz ryjówki górskiej i zębiełka karliczka. Największym drapieżnikiem jest ryś. Na brzegach Dunajca występuje wydra.

Kultura materialna i turystyka
Ślady pierwszego osadnictwa paleolitycznego odkrytego w Pieninach pochodzą z okresu 13-10 tys. lat p.n.e. Początki akcji osadniczej wiążą się z nadaniem tych terenów w 1257 r. księżnej Kindze i ufundowaniem przez nią klasztoru klarysek w Starym Sączu w 1280 r. oraz z wybudowaniem najwyżej w Polsce położonego górskiego Zamku Pienińskiego (779 m npm), stanowiącego rolę refugium. Przy szlaku, biegnącym doliną Dunajca wybudowano 2 zamki: po stronie polskiej Wronin (obecnie Czorsztyn) a po węgierskiej zamek Dunajec (obecnie Niedzica). Zamki te, trwają naprzeciw siebie do dzisiaj rozdzielone doliną Dunajca, zamienioną od 1997 r. w zespół zbiorników wodnych. Na obszarze parku wytyczono 33 km pieszych szlaków turystycznych wiodących m.in. przez najpiękniejsze szczyty (Sokolicę, Trzy Korony), z których rozciągają się szerokie panoramy na Pieniny, Dunajec i Tatry. Główną atrakcją parku jest spływ przełomem Dunajca czółnami flisackimi, należący do jednej z największych atrakcji turystycznych Europy.


14.Magurski Park Narodowy-orlik krzykliwy

                                     

Magurski Park Narodowy położony jest w najdalszym południowo-zachodnim zakątku województwa podkarpackiego. Aby go poznać, należy z miejscowości Jasło skierować się na południe, a za Nowym Żmigrodem zobaczymy jego pół-nocne zalesione stoki. Dojeżdżając do miejscowości Krempna będziemy w otulinie Parku – w pobliżu jego geograficznego środka.

Magurski Park Narodowy został utworzony z dniem 1 stycznia 1995 roku. Głównym przesłaniem dla jego tworzenia była potrzeba objęcia ochroną najwyższej rangi Beskidu Niskiego – typowego krajobrazu najniższej części Polskich Karpat. Położony na skrzyżowaniu głównych korytarzy ekologicznych (północ-południe i wschód-zachód) ujął jednocześnie strefę przejściową między Karpatami Wschodnimi, a Zachodnimi. Na powierzchni 19 439 ha ochrania również górną część zlewni rzeki Wisłoki. W części południowej dochodzi do granicy państwa i jednocześnie głównego wododziału karpackiego, rozgraniczającego zlewnię Morza Bałtyckiego i Czarnego.

 
Ta specyficzna lokalizacja Parku stanowi o odmiennym charakterze jego flory i fauny. Jest to typowy park leśny – ponad 95% jego powierzchni stanowią lasy, natomiast 5% przypada na pastwi-ska i łąki. W obrębie Parku wyróżnia się dwa piętra roślinne. W niższym (do około 530 m n.p.m.) piętrze pogórza lasy reprezentowane są przez wieloga-tunkowe łęgi, olszynki czy fragmenty grądu, natomiast w wyższym (powyżej 530 m n.p.m.) piętrze regla dolnego to dobrze zachowane drzewostany bukowe i jodłowe ze wspaniałymi, wręcz pomnikowymi rozmiarami drzew.

O bogactwie przyrodniczym obszaru Parku świadczy występowanie 759 gatunków roślin naczyniowych – w tym 70 gatunków chronionych, z których szczególnie interesująca jest obecność m.in. 18 gatunków storczyków. Występuje tu 55 gatunków ssaków – w tym wszystkie nasze duże drapieżniki jak niedźwiedź, wilk, ryś, czy z mniejszych: borsuk, wydra, żbik. Swoją ostoję ma także łoś. Notowanych jest również 10 gatunków nietoperzy. Z występujących tutaj ssaków 10 gatunków umieszczonych jest w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt”.

Bogactwo awifauny potwierdza występowanie 150 gatunków ptaków – z czego 17 gatunków należy do lęgowych. W „Księdze” opisano 7 gatunków, a są to: orzeł przedni, włochatka, sóweczka, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzbiety i trójpalczasty oraz orlik krzykliwy – symbol Magurskiego Parku Narodowego. Podkreślenia wymaga fakt występowania myszołowa w zagęszczeniu najwyższym w Europie (około 75 par na 1 km2) oraz gniazdowania 9 gatunków dzięciołów na 10 notowanych w Polsce. Spotkamy tu również 6 gatunków gadów i 10 gatunków płazów.

W „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt” z gadów ujęty jest gniewosz plamisty, a z płazów – traszka karpacka i grzebieniasta. Ryby reprezentowane są przez 12 gatunków, z których głowacz pręgopłetwy i piekielnica umieszczone są w ww. „Księdze”. Świat owadów jest stosunkowo mało rozpoznany. Szczególnie interesujące jest występowanie modliszki zwyczajnej oraz nadobnicy alpejskiej – gatunku „priorytetowego” w europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000, który tutaj ma jedną z ostatnich już swoich ostoi.

Ze świata przyrody nieożywionej atrakcją turystyczną są wychodnie piaskowca magurskiego, zgrupowane m.in. na „Diablim Kamieniu”, czy w Rezerwacie „Kornuty” – bezpośrednio graniczącym z Parkiem. W tym ostatnim jest również jedna z najdłuższych w Beskidzie Niskim – „Jaskinia Mroczna” – o łącznej długości korytarzy prawie 200 m.

Urokliwym elementem tej części Karpat są także walory kulturowe i krajobrazowe. Spotkamy tu liczne jeszcze cerkwie drewniane, chaty łemkowskie tzw. „chyże”, kamienne krzyże i kapliczki przydrożne, czy niepowtarzalne wręcz cmentarze z I wojny światowej – świadczące o bardzo bogatej historii tego regionu. W swój specyficzny nastrój wprowadzają również krajobrazy nieistniejących już miejscowości z widocznymi jeszcze śladami dawnego użytkowania terenu.

Na obszarze Parku chronione są wszystkie elementy środowiska. Formy tej ochrony są jednak różne – uzależnione od charakteru obszaru i założonego celu ochrony. Z tej to przyczyny występuje:

• „ochrona ścisła”, gdzie nie ma żadnej ingerencji człowieka, a o kształcie przyrody decydują zachodzące w niej procesy,
• „ochrona czynna” dopuszczająca ingerencję człowieka w celu przywrócenia naturalnego stanu przyrody, bądź zachowania istniejących siedlisk,
• „ochrona krajobrazowa” zachowująca cechy charakterystyczne danego krajobrazu.

Na terenie Magurskiego Parku Narodowego ochrona ścisła występuje na około 13% powierzchni i skupiona jest w obrębie trzech obszarów – „Magura Wątkowska” (1188 ha), „Kamień” (378 ha) i „Zimna Woda” (841 ha).

Istotnym elementem prowadzonych działań ochronnych jest edukacja. Zdając sobie sprawę z faktu, iż to właśnie człowiek stanowi dla przyrody największe zagrożenie – również Magurski Park Narodowy coraz większy wysiłek organizacyjny i finansowy kieruje w tą formę zadań ochronnych. Efektem tego jest m.in. nowo otwarty Ośrodek Edukacyjny wraz z Muzeum MPN w Krempnej, z bogatą ofertą edukacyjną skierowaną do bardzo różnorodnego odbiorcy.

Na szczególną uwagę zasługuje główna sala ekspozycyjna, gdzie w formie półgodzinnego „spektaklu przyrodniczego” prezentowana jest historia kształtowania się przyrody tego terenu. Spektakl ten poparty dynamicznym światłem i odgłosami przyrody, dostępny jest w kilku wersjach językowych – polskiej, słowackiej, angielskiej i francuskiej. Z mniejszych wystaw interesująca jest ekspozycja wszystkich gatunków drzew, jakie występują w MPN z opisami w języku Braille’a dla osób niewidomych, czy ekspozycja poroży jelenia – obrazująca rozwój osobniczy w poszczególnych latach życia tego gatunku.

W Ośrodku funkcjonują również stale okresowe wystawy własne lub odwiedzające Park – zawsze w tematyce szeroko pojętej ochrony przyrody. Można tu także nabyć różnego rodzaju wydawnictwa. Umożliwią nam one pełniejsze poznanie oraz samodzielne odkrywanie tego terenu. Wszelkie bieżące informacje o wystawach, jak również pozostałej części oferty edukacyjnej dostępne są na stronie internetowej www.magurskipn.pl.

Jednak nie jest to jedyna forma pozwalająca na poznanie bogactwa przyrodniczo-kulturowego tego regionu. Obszar Parku udostępniony jest również licznymi pieszymi szlakami turystycznymi o łącznej długości około 85 km. W dalszym ciągu, jak w niewielu już zakątkach kraju (zwłaszcza po sezonie) można przemierzać Park tymi szlakami nie spotykając innych turystów. Osoby chcące poszerzyć swoją wiedzę o tym terenie mogą korzystać ze ścieżek przyrodniczych, zlokalizowanych wzdłuż istniejących szlaków pieszych wraz z pracownikiem Parku.

W Ośrodku Edukacyjnym można kupić kieszonkowy przewodnik. Jest on dostępny również na stronie internetowej Parku. Dla osób poruszających się rowerami dostępne są ścieżki rowerowe po mało uczęszczanych drogach publicznych. Przez teren Parku przebiega także fragment transbeskidzkiego szlaku konnego Brenna–Wołosate o długości około 10 km. Zainteresowanych dawnym budownictwem sakralnym polecamy skorzystanie ze Szlaku Architektury Drewnianej.

15.Bieszczadzki Park Narodowy-ryś

 

Położenie
Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, położonym w województwie podkarpackim, przy granicy z Republiką Słowacką i Ukrainą.
Rozwój parku
Powstały w roku 1973 park obejmował zaledwie 59,55 km2. Chronił wtedy jedynie niewielką część cennych przyrodniczo obszarów (głównie kompleks połonin z niewielkim obszarem przyległych lasów). W następnych latach park dwukrotnie powiększano. W 1989 i 1991 roku objęto ochroną znaczny obszar naturalnych lasów, a także kompleksy półnaturalnej roślinności nieleśnej na terenie dawnych osad. W 1996 roku park powiększono o rozległe tereny łąkowe położone na terenie dawnych wsi Bukowiec, Beniowa, Caryńskie. Obecnie Bieszczadzki Park Narodowy zajmuje powierzchnię 29202 ha w najwyżej położonej części Bieszczadów. Szczególne walory przyrodnicze terenu Bieszczadów przemawiają za tym, aby park objął swym zasięgiem dolinę Sanu po pasmo Otrytu na północy oraz całą zlewnię Solinki.
W 1992 roku Bieszczadzki Park Narodowy stał się częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery 
 
"Karpaty Wschodnie". Składa się on z trzech części:
1. polskiej (Bieszczadzki P.N. i dwa otaczające go parki krajobrazowe: Ciśniańsko - Wetliński i Doliny Sanu)
2. słowackiej (Park Narodowy Połoniny)
3. ukraińskiej (Użański Park Narodowy i Nadsański Park Krajobrazowy).
Roślinność
BdPN jest jednym z nielicznych w Europie obszarów górskich, o dobrze zachowanej rodzimej florze i faunie. Lasy zajmujące około 80% powierzchni, odznaczają się wysokim stopniem naturalności, a w przypadku kilku kompleksów leśnych stan zachowania pozwala mówić o ich pierwotnym charakterze. Różnorodność biocenotyczna i gatunkowa jest bardzo wysoka. Na dużych przestrzeniach występują naturalne zespoły leśne i nieleśne, którym towarzyszą liczne zbiorowiska roślinne o charakterze półnaturalnym porastające tereny dawnych wsi (tzw. kraina dolin). Naturalność i swoistość szaty roślinnej i fauny BdPN wynika nie tylko z dobrego zachowania przyrody w przeszłości, lecz jest także efektem spontanicznej renaturalizacji. Procesy sukcesyjne przebiegające nieprzerwanie od pół wieku w krainie dolin oraz oraz na połoninach i w lasach, podkreślają unikatowy charakter tego terenu, gdyż w podobnej skali czasowej i przestrzennej nie występują w innych obszarach górskich Europy Środkowej.

 
 Flora naczyniowa obejmuje około 760 gatunków, z których 29 to gatunki wschodniokarpackie. Wśród gatunków endemicznych dla Karpat Wschodnich w Bieszczadzkim Parku Narodowym występują pszeniec biały, lepnica karpacka, przywrotnik turkulski. Oprócz gatunków wschodniokarpackich do najcenniejszych roślin spotykanych w parku należą rośliny wysokogórskie (około 70 gatunków). Są to m.in.: zawilec narcyzowy, widłak alpejski, prosiennicznik jednogłówkowy. 66 gatunków występujących na terenie BdPN to rośliny prawnie chronione, przy czym 58 objętych jest ochroną ścisłą. Udział gatunków synantropijnych jest stosunkowo niski (około 10%), co świadczy o wysokim stopniu naturalności flory. Równie ciekawa i bogata jest grupa tradycyjnie zaliczana do roślin niższych; występuje tu około 300 gatunków porostów, ponad 200 gatunków mchów oraz liczne gatunki grzybów. Do najciekawszych należy grzyb boczniak wetliński, który występuje jedynie na terenie Bieszczadów (endemit bieszczadzki).

Pionowy układ stref roślinnych w Bieszczadach ma swoisty charakter. Wyróżnić tu można trzy strefy klimatyczno-roślinne: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.), piętro regla dolnego (500 - 1150 m n.p.m.) oraz piętro wysokogórskie - połoniny (do 1346 m n.p.m.). Brak tu zarówno piętra boru górnoreglowego, jak i kosodrzewiny. Układ ten jest uważany za efekt oddziaływania czynników klimatycznych oraz antropogenicznych w przeszłości. W BdPN dominują lasy lub ich stadia sukcesyjne, pozostałą część stanowią połoniny i zbiorowiska nieleśne w krainie dolin. Opisano tutaj 24 zbiorowiska leśne oraz ponad 60 zbiorowisk nieleśnych (w tym 34 połoninowych). W wyniku badań prowadzonych w ostatnich latach opisano tu kilkanaście zespołów endemicznych o charakterze wschodniokarpackim. Ważniejsze z nich to: zarośla olchy kosej, wschodniokarpacka jaworzyna ziołoroślowa, kwieciste ziołorośle połoninowe, murawa bliźniczkowa, traworośle ze śmiałkiem darniowym, wschodniokarpackie borówczysko.
Zwierzęta
Bieszczadzki Park Narodowy jest stosunkowo licznie zasiedlany przez gatunki, które uznawane są za zagrożone lub rzadkie w innych częściach Europy. Rodzime populacje dużych ssaków drapieżnych: niedźwiedzia, wilka i rysia są szczególnie cennym elementem tutejszej przyrody. Spośród dużych roślinożerców najliczniejszy jest jeleń. Liczebność populacji została oceniona na 5-7 osobników/100 ha. Pod koniec lat sześćdziesiątych reintrodukowano w Bieszczadach żubry. Gatunek ten łatwo zaadaptował się do miejscowych warunków i obecnie populacja bieszczadzka liczy około 100 osobników z czego na obszarze BdPN żyje około 20 osobników. W Bieszczadach występują również populacje sarny, dzika, oraz kilka osobników łosia. Jeśli chodzi o sukcesy na polu ochrony aktywnej ostatnio dokonano w BdPN udanej reintrodukcji bobra. W parku prowadzi się również hodowlę zachowawczą starej, ginącej rasy konia huculskiego.

Park jest rajem dla ornitologów. Szczególnie interesującą i cenną grupą są liczne tu ptaki drapieżne takie jak: orzeł przedni, orlik krzykliwy, sokół wędrowny, gadożer, orzełek włochaty, trzmielojad oraz sowy: puchacz i puszczyk uralski. Na połoninach gnieżdżą się także gatunki alpejskie: siwernika, płochacz halny, nagórnik.
Ciekawostką faunistyczną jest wąż eskulapa, obecny tylko w kilku miejscach w Polsce; jego największa populacja zamieszkuje rezerwat przyrody położony wzdłuż koryta Sanu, na północ od granic BdPN.
Bieszczadzka fauna ma także wyraźne rysy wschodniokarpackie, oczywiście dotyczy to wyłącznie świata bezkręgowców. Bieszczady, a w szczególności Park Narodowy jest miejscem koncentracji gatunków rzadko spotykanych, prawnie chronionych, nowych dla fauny Polski mających w parku swoje jedyne stanowisko. Liczne gatunki typowe dla Karpat Wschodnich można znaleźć wśród pierścienic (Allolobophora carpathica), owadów (szarańczak Isophya stysi, chrząszcze: Deltomerus carpathicus, Nebria fuscipes, Athous mollis) i pajęczaków (Siro carpathicus, Neobisium brevidigittatum).
Główne cele ochronne Parku 

 
 Główne cele ochrony w BdPN to: ochrona typowego krajobrazu Karpat Wschodnich z całym bogactwem osobliwych form, charakterystyczny układ pięter roślinno-klimatycznych, główne koncentracje rzadkich gatunków oraz zbiorowisk wschodniokarpackich i wysokogórskich, naturalne biocenozy puszczańskie z fauną dużych drapieżnych ptaków i ssaków. Ochronę umożliwia m.in. bardzo niska gęstość zaludnienia na tym terenie (poniżej 4 osób/km2).
Strefowanie ochronne w Bieszczadzkim P.N. i M.R.B. "Karpaty Wschodnie"
Obszar MRB "Karpaty Wschodnie podzielony jest na trzy strefy, w których obowiązują różne zasady ochrony. Obszar centralny jest odpowiednikiem obszaru ochrony ścisłej w BdPN posiadającej najwyższe wartości przyrodnicze i priorytety ochronne. W strefie buforowej, prowadzi się ochronę aktywną ekosystemów (obszar ochrony częściowej w BdPN). W parku narodowym priorytetem jest ochrona przyrody, działalność człowieka jest ograniczona. Prowadzi się tu badania naukowe służące poznaniu i ochronie zachodzących procesów przyrodniczych. Ruch turystyczny dopuszczalny jest jedynie po wyznaczonych szlakach. Natomiast w strefie przejściowej (obydwa parki krajobrazowe) dozwolone są określone formy gospodarowania oraz turystyka pobytowa i rekreacja.
Turystyka i edukacja ekologiczna
Bieszczady stanowią niezwykle atrakcyjny region dla turystyki pieszej, jeździectwa, kolarstwa górskiego (w miejscach wyznaczonych), narciarstwa biegowego jak również fotografii przyrodniczej. Ponieważ około 70 % parku jest objęte ochroną ścisłą, udostępnianie parku do zwiedzania wymaga odpowiedniego przygotowania szlaków turystycznych, ścieżek przyrodniczych i stałego nadzoru nad przestrzeganiem regulaminu dla zwiedzających. Na terenie parku preferowana jest turystyka piesza po znakowanych szlakach turystycznych. 

Ważnym zadaniem służb parku jest rozwijanie edukacji ekologicznej. Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny zlokalizowany w Ustrzykach Dolnych prowadzi stały program edukacji ekologicznej dla kilkudziesięciu szkół bieszczadzkich, a także realizuje zajęcia i warsztaty przyrodnicze dla grup zorganizowanych. W oparciu o muzeum przyrodnicze, Terenową Stację Edukacji Ekologicznej w Suchych Rzekach i ścieżki przyrodnicze Ośrodek realizuje szereg programów edukacyjnych dla młodzieży i dorosłych.